Dla rodziców

Mowa jest podstawą rozwoju umysłowego dziecka.

To dzięki mowie, dziecko poznaje świat i wyraża siebie – swoje emocje oraz pragnienia. Bodźce słuchowe stanowią nieodzowny element dla rozwoju mowy. Tak zwana „kąpiel słowna” jest nieodzownym elementem prawidłowego rozwoju mowy już od momentu narodzin. Natomiast zaniedbania środowiskowe, czy też brak prawidłowych wzorców mowy, mogą być przyczyną zaburzeń lub opóźnionego jej rozwoju. Opanowanie słownego sposobu porozumiewania się z otoczeniem, traktować należy jako potrzebę rozwojową, która powinna być zapewniona każdemu małemu człowiekowi.

Proces wychowywania dziecka w atmosferze miłości, szacunku i zrozumienia sprzyja prawidłowemu rozwojowi. Zaś ostre kary stosowane wobec dziecka, czy nerwowa atmosfera w domu mogą przyczynić się do zaburzeń emocjonalnych oraz rozwojowych. Te z kolei mogą prowadzić do jąkania się dziecka, logofobii czy opóźnienia w rozwoju mowy.

Rozwój mowy przedszkolaka

Rozwój mowy najintensywniej przebiega u dzieci w wieku przedszkolnym. Jednak nie
u wszystkich dzieci przebiega w sposób jednakowy. U jednych szybciej, a u innych wolniej. Różna może być kolejność pojawiania się głosek. Zaznaczyć należy, że stopień rozwoju mowy zależy od wielu czynników. Do najistotniejszych zalicza się psychofizyczny rozwój dziecka, wpływ środowiska wychowawczego oraz odpowiednią stymulacje.

 

W trzecim roku życia dziecko nie posiada jedynie głosek dziąsłowych i samogłosek nosowych, ale wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski (p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li). Porozumiewa się prostymi zdaniami, dzięki czemu potrafi zakomunikować swoje potrzeby, odpowiedzieć na stawiane mu pytania, a nawet zapytać o to, co je zaciekawi. Rodziców powinno zaniepokoić, jeśli dziecko w tym wieku nie mówi lub porozumiewa się prostymi sylabami i gestami.

Mowa dziecka 3-letniego charakteryzuje się:

–          zmiękczaniem głosek (s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż = ś, ź, ć, dź,),

–          uproszczeniem grup spółgłoskowych,

–          brakiem wyraźnych końcówek w wyrazach,

–          przestawianiem głosek, sylab (np. lokomotywa = kolomotywa),

–          upodobnieniami  (np. chlebek = bebek).

Czwarty rok życia dziecka niesie za sobą pojawienie się w mowie dziecka głosek dziąsłowych. Najczęściej pojawia się „sz” i „ż”, następnie „cz” i „dż”. Głoska „r” w tym wieku nie musi być jeszcze wypowiadana, ponieważ w rozwoju mowy pojawia się jako ostatnia. Jednak bez względu na kolejność pojawiania się głosek – czterolatek powinien poprawnie wymawiać wszystkie głoski. Natomiast zwrócić uwagę należy na to, że głosek s, z, c, dz dziecko nie powinno już wymawiać jak ś, ź, ć, dź! Przykłady: samolot = śamolot, zegar = źegar, cebula = ćebula, dzwonek = dźwonek. Mowa dziecka 4-letniego charakteryzuje się:

–          zamienianiem głosek przedniojęzykowo-dziąsłowych: sz, ż, cz, dż na łatwiejsze artykulacyjnie s, z, c, dz, lub ś, ź, ć, dź;

–          upraszczaniem grup spółgłoskowych.

Cechą charakterystyczną dla językowego rozwoju czterolatka jest zadawanie pytań. Dzięki uzyskanym odpowiedziom zdobywa wiedzę na temat świata.

Piąty rok zwykle niesie za sobą pojawienie się głoski „r”, choć powinna być ona już wymawiana.

Ustalają się głoski szeregu szumiącego: sz, ż, cz, dż choć mogą być jeszcze zastępowane szeregami łatwiejszymi (s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź). Jest to dalszy etap zadawania pytań, budowania wiedzy o świecie. Dziecko 5.-6. – letnie powinno mieć opanowaną prawidłową wymowę, zbudować dłuższą wypowiedź, a także stosować reguły gramatyczne.

 

 

Jakie są najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym?

Do najczęściej występującej wady wymowy u przedszkolaków zalicza się:

SYGMATYZM – odnosi się do nieprawidłowej artykulacji trzech szeregów głosek: s, z, c, dz; ś, ź, ć, dź; sz, ż, cz, dż. Nieprawidłowa artykulacja tych głosek nosi nazwę seplenienia. Przedszkolak może w ogóle nie wymawiać któregoś z powyższych szeregów (najczęściej jest to szereg sz, ż, cz, dż) i zastępować go przez głoski z innego szeregu, np. szafa – safa, szklanki – sklanki; ale także może wymawiać je międzyzębowo, tzn. podczas artykulacji wsuwać język między zęby.

ROTACYZM – dziecko nie wymawia (lub wadliwie wymawia) głoskę r. Bezpośrednią przyczyną tej wady wymowy jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. Dziecko może opuszczać głoskę r – ryba-yba; zastępować ją przez głoskę l lub j, czy wymawiać ją nieprawidłowo, np. gardłowo.

LAMBDACYZM – nieprawidłowa wymowa głoski l, np. lodówka – jodówka lub brak głoski l.

 

Przykazania logopedyczne, czyli jak wspomóc prawidłowy rozwój mowy

1. Dbajmy o to, by mowa otoczenia w jakim przebywa dziecko była poprawna. Mówmy wolno, dokładnie i wyraźnie. Nie spieszczajmy wyrazów, nie używajmy tzw. języka dziecięcego.
2. Dziecko posiadające wzorce mowy (np. u rodziców), które są w jakimś stopniu zaburzone (któryś z rodziców posiada wadę wymowy) najprawdopodobniej będzie je powielać. Dbajmy o prawidłową mowę również nas samych.
3. Jeśli zaniepokoi nas budowa aparatu artykulacyjnego u dziecka – wybierzmy się do lekarza, w celu rozwiania naszych wątpliwości.
4. Rozwój ogólnej sprawności ruchowej wpływa na rozwój mowy! Opóźnienie w chodzeniu, samodzielnym ubieraniu się jest powiązane najczęściej z opóźnieniem w mowie i różnymi jej zaburzeniami. Zwróćmy na to uwagę.
5. Okres najkorzystniejszej profilaktyki – wczesnej stymulacji logopedycznej to wiek niemowlęcy. Ssanie smoczka („uspokajacza”) powinno być zlikwidowane przed ukończeniem 1. roku życia dziecka. Podobnie jeśli chodzi o karmienie z butelki – zbyt długie stosowanie może powodować nieprawidłowe połykanie, bez pionizacji języka. Pokarmy o gęstej konsystencji powinny być podawane łyżeczką już od 5. m-ca życia.
6. Kiedy dziecko zaczyna mówić – okaż mu cierpliwość, rozbudź ciekawość!
7. Dzieci przepadają za bajkami i opowiadaniami – śmiało! Czytajmy.

VIII. Jeśli dziecko mówi niepoprawnie nie wolno go bezpośrednio poprawiać, ani żądać by powtarzało kilkakrotnie to samo.

1. Jeżeli dziecko posługuje się lewą ręką – w żaden sposób nie zmieniajmy tego! W okresie kształtowania się mowy nie wolno zmuszać go do posługiwania się prawą ręką, gdyż mogą wystąpić zaburzenia mowy.
2. Kontrolujmy rozwój mowy naszych pociech – czy przebiega zgodnie z normą rozwojową. Jeśli jednak zauważymy niepokojące nas sygnały, zwróćmy się o pomoc do specjalisty.

 

Bibliografia:

Antos D., Demel G., Styczek I, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, WSiP 1967, Warszawa.

Balejko A., Uczymy się ojczystej mowy, Orthdruk 1995, Białystok.

Demelowa G., Elementy logopedii, WSiP 1979, Warszawa.

Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. Roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne 2007, Kraków.

Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1977.

Rocławski B. (red), Opieka logopedyczna od poczęcia, Glottispol, Gdańsk 1989.